Wpis

Zwiedzanie Lubelszczyzny z perspektywy żydowskich dziejów może być bardzo ciekawym doświadczeniem. Dzięki temu można dowiedzieć się więcej o historii własnego kraju i ludziach, którzy tutaj kiedyś żyli. Żydzi wnieśli ogromny wkład w polską kulturę i pozostawili po sobie wiele pamiątek.

Najdawniejsze kontakty Żydów z polskimi ziemiami sięgają już IX wieku, ale początek stałego osadnictwa przypada dopiero na XI i XII wiek. Dzięki polskim władcom jak Kazimierz Wielki, Żydzi znaleźli sprzyjającą sytuację i stali się w ciągu wielu lat dość silnym czynnikiem w gospodarce Polski. Na Lubelszczyźnie pierwsi osadnicy żydowscy pojawili się w XIV wieku. Ziemscy właściciele chcieli zapewnić nowo powstałym miastom szybszy rozwój i wydawali korzystne przywileje dla różnych grup wyznaniowych i narodowych. Już pod koniec XIX wieku Żydzi stanowili połowę albo większość mieszkańców w sześćdziesięciu miastach regionu lubelskiego.

Podróże po Lubelszczyźnie można rozpocząć od Lublina, który zawsze dominował pod względem kultury i nauki wśród Żydów w tym regionie. Dzieje miasta są nierozerwalnie związane ze społecznością tej grupy etnicznej. Na Placu Zamkowym znajduje się kamienny obelisk z tablicą zawierającą plan byłej dzielnicy żydowskiej, która powstała tutaj już w XVI wieku. Zobaczyć można także miejsce dawnej synagogi przy alei Tysiąclecia, którą zniszczyli hitlerowcy podczas likwidacji getta w 1943 roku.

Kolejnym etapem wycieczki powinno być zwiedzanie Starego Cmentarza Żydowskiego na Kalinowszczyźnie, który należy do najcenniejszych nekropolii żydowskich w całej Europie. Znajduje się tam najstarszy nagrobek żydowski w Polsce z 1541 roku. Cmentarz jest miejscem, w którym pochowano wielu rabinów, uczonych, a także przywódców żydowskich. Następnie warto udać się na ulicę Walecznych, gdzie znajduje się Nowy Kirkut założony w roku 1829. Przy wejściu wznosi się pomnik mauzoleum z synagogą, w której mieści się też Izba Pamięci Żydów Lublina. Kolejnym punktem wycieczki powinna być była Jesziwa – uczelnia mędrców. Budynek został przejęty przez gminę żydowską w Warszawie. Udało się odbudować w tym miejscu synagogę z częścią muzealną i założyć hotel o nazwie Ilan. Przy ulicy Lubartowskiej zwiedzający powinni również zobaczyć bożnicę Chewra Nosim, w której znajduje się wiele pamiątek i zdjęć po lubelskich Żydach. Następnym miejscem, które trzeba odwiedzić jest ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN”. Znajduje się tam makieta dawnego Lublina i można dowiedzieć się o codziennym życiu dawnych żydowskich mieszkańców. Ostatnim punktem wycieczki po Lublinie powinien być Obóz Koncentracyjny na Majdanku, gdzie zginęło około 60 tysięcy Żydów. Jeśli ktoś ma ochotę poznać tradycyjną kuchnię żydowską nie powinien zapomnieć o wizycie w restauracji Mandragora na Starym Mieście.

Kolejnym miastem w regionie lubelskim, w którym mieszkali Żydzi jest Łęczna. Znajduje się tam budynek synagogi przy ulicy Bożniczej 17, która została zbudowana w 1648 roku. Jest to jedna z najlepiej zachowanych synagog na Lubelszczyźnie. Obecnie mieści się tu muzeum, w którym zgromadzono niezwykłą kolekcję żydowskich sprzętów i naczyń liturgicznych.

Warto też się udać do Izbicy, gdzie zachował się teren cmentarza żydowskiego. W nekropolii zobaczymy pomnik ku czci ofiar Holokaustu i izbickich Żydów oraz odbudowany w ostatnich latach ohel cadyka Leinera i jego rodziny, którego ściany zostały obłożone odzyskanymi fragmentami macew.

Zamość jest kolejnym obowiązkowym punktem na szlaku Żydów Lubelszczyzny. Warto tam przejść się po dawnej dzielnicy żydowskiej, która znajdowała się między ulicami Zamenhofa i Perca. Zachowała się znaczna jej część z budynkami z XVI i XVII wieku. Najważniejszym obiektem jest murowana synagoga, która znajduje się przy ul. Zamenhofa 9, a także kamienica ze słynną mykwą zamojską.

Następnym punktem wycieczki powinien być Obóz Zagłady w Bełżcu, w którym zamordowano około 500 tysięcy ludzi. Znajduje się tam muzeum i pomnik z 2004 roku autorstwa Zdzisława Pidyka, Marcina Roszczyka oraz Andrzeja Sołygi.

Warto również udać się do Szczebrzeszyna, gdzie pozostał do dzisiejszego dnia budynek dawnej synagogi oraz cmentarz. Kirkut posiada jeden z najliczniejszych zespołów nagrobków żydowskich w tym obszarze. Zachowało się prawie 380 macew, a wiele z nich posiada piękne dekoracje rzeźbiarskie.

Niedaleko Szczebrzeszyna znajduje się Biłgoraj. Swoje dzieciństwo spędził w tym miejscu polsko-żydowski pisarz i laureat nagrody Nobla Izaak Baszewis Singer. W mieście zachował się również Nowy Kirkut, w którym znajduje się wiele pięknych macew z inskrypcjami i dobrze zachowaną polichromią. Na cmentarzu znajduje się również pomnik ofiar Holokaustu.

Z Biłgoraja warto udać się do Kraśnika, gdzie można zwiedzić Wielką Synagogę. W czasie II wojny światowej została ona zdewastowana i służyła jako magazyn. W pobliżu znajduje się też Mała Synagoga, w którym znajduje się bima. Obie synagogi można zwiedzać, a dochód z biletów przeznacza się na planowany remont. W Kraśniku zachował się także stary cmentarz żydowski.

Jednym najpiękniejszych polskich miast, w którym również zamieszkiwała duża społeczność żydowska jest Kazimierz Dolny. Zwiedzanie powinno zacząć się od Małego rynku, gdzie mieściła się żydowska dzielnica. Znajduje się tam budynek byłej synagogi Beitenu. W środku obecnie jest niewielki hotel dla turystów. Oprócz synagogi koniecznie trzeba też zobaczyć nieliczne budynki drewniane, w tym zabytkowe Jatki Koszerne. Muzeum Sztuki Złotniczej przy ul. Senatorskiej 11 posiada też cenną kolekcję kultowych sreber żydowskich. Ostatnim etapem wycieczki może być cmentarz żydowski przy ulicy Czerniawy, gdzie zachowało się do dzisiaj kilkadziesiąt macew.